KỸ THUẬT LÀM THƠ ĐƯỜNG LUẬT (dành cho các bạn có nhu cầu).

Thưa các bạn.
Thơ Đường luật (nhất là thể thất ngôn bát cú) là thể thơ có yêu cầu rất khắt khe về niêm và luật.
Thời gian vừa qua, theo yêu cầu của một số bạn, Tuti đã giới thiệu với các bạn về "luật" (bằng - trắc, Quy tắc "chữ thứ hai") và phần phức tạp nhất của "niêm" (đối).

Các bạn có thể xem lại những bài thực tập gần đây nhất của các bạn tại đây:
https://nhatchimai.forum-viet.com/forum-f96/topic-t2200-50.htm#11248

Bây giờ, Tuti mời các bạn cùng học tiếp.
Vì bài học thì khó và dài, nên Tuti xin hướng dẫn các bạn "đi từng bước nhỏ", chỉ với một mong muốn: xin các bạn KIÊN TRÌ VÀ BÌNH TĨNH (tức là không nôn nóng).
Thưa các bạn.
Chúng ta đã trải qua 7 bài học là:

Bài 1: Làm câu đối với từ đơn:
https://nhatchimai.forum-viet.com/forum-f96/topic-t1889.htm

Bài 2: Làm câu đối với từ ghép.
https://nhatchimai.forum-viet.com/forum-f96/topic-t1967.htm

Bài 3: Làm câu đối với từ láy:
https://nhatchimai.forum-viet.com/forum-f96/topic-t1966.htm

Bài 4: Làm câu đối ngược:
https://nhatchimai.forum-viet.com/forum-f96/topic-t1964.htm

Bài 5: Luật bằng – trắc:
https://nhatchimai.forum-viet.com/forum-f96/topic-t1963.htm

Bài 6: Làm câu đối có gieo vần:
https://nhatchimai.forum-viet.com/forum-f96/topic-t1961.htm

Bài 7: Quy tắc “Chữ thứ hai”:
https://nhatchimai.forum-viet.com/forum-f96/topic-t1961.htm

Sau đây là:

BÀI 8: THƠ HAI DÒNG

Ở bài 4, chúng ta đã học "làm câu đối ngược", bài này rất đơn giản, các bạn chỉ cần làm 1 vế đối với chữ cuối mang thanh bằng.
Bài học hôm nay không yêu cầu các bạn làm câu đối, mà là làm 2 câu thơ, đều có chữ cuối mang thanh bằng, chỉ thế thôi. Nhưng:

- hai chữ cuối ấy phải cùng vần (tức chúng gieo vần với nhau);
- luật bằng trắc ngược nhau (xem bài 5). Đó là:

* nếu câu 1 theo kiểu 1 (b - t - b), thì câu 2 phải theo kiểu 2 (t - b - t);
* và ngược lại.

Thí dụ:

Ao Thu lạnh lẽo nước trong veo (Thu - lẽo - trong kiểu 1: b - t - b)
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo (chiếc - câu - tẻo kiểu 2: t - b - t).

vần "eo".

hoặc ngược lại:

Bốn cột khen ai khéo khéo trồng (cột - ai - khéo kiểu 2: t - b - t)
Kẻ thì lên đánh, kẻ ngồi trông (thì - đánh - ngồi kiểu 1: b - t - b).

vần "ông".

Chúc các bạn thành công. Tuti chờ mong chấm bài cho các bạn.

Đằng đông ló dạng ánh bình minh
Muôn sắc hoa tươi nở đẹp xinh
Chim hót rộn vang mừng nắng mới
Ban mai trong trẻo chiếu lung linh

Thơ sao cứ ngang phè. Chán!

XR xin trả bài :

Một mình trơ trọi giữa đường đời
Nhìn quẩn ngó quanh cũng chỉ tôi.
Ngày tháng, tháng ngày trong nuối tiếc
Thẩn thờ thương nhớ ...mãi không nguôi.


Biển xanh, sóng lặng đẹp vô cùng
Ngập lặn, lướt mình thỏa thích tung
Thư thái ngửa mình trên sóng biếc
Nhẹ nhàng chân vẫy... thả lừng thừng.

Không trẻ chưa già tuổi ngũ tuần
Giữa đường gãy gánh lạnh lùng xuân
Ai người cùng có niềm thương cảm?
Nương tựa bờ vai đến bạc đầu.


Tiếc nuối chuỗi ngày cùng có anh
Ngọt bùi san sẻ phúc an lành
Hàn vi khốn khó tay cùng siết
Thuận lợi an nhàn bỗng vãng sanh.

TK:

Hôm kia tớ viết một bài thơ
Có mỗi hai câu mất nửa giờ
Đợi đến hai ngày sau mới tiếp
Làm thơ thật chẳng dễ như mơ

Nắng sớm vàng tươi đẹp lạ lùng
Con chim nhảy nhót hót lung tung
Đang mê mải hót, chim ngừng bặt
Thấy lão Tê Ka, tưởng lão khùng

Tâm Hoa:

1)
Hoa mắt, ù tai, lại nhức đầu
Tê chân, mỏi gối, cả mình đau
Cảm xoàng, hay tại thương thương nhớ?
Người ấy bao hôm chưa gặp nhau.

2)
Đằng đông ló dạng ánh bình minh
Muôn sắc hoa tươi nở đẹp xinh
Chim hót rộn vang mừng nắng mới
Ban mai trong trẻo chiếu lung linh.

Xuongrong:

1)
Một mình trơ trọi giữa đường đời
Nhìn quẩn ngó quanh cũng chỉ tôi.
Ngày tháng, tháng ngày trong nuối tiếc
Thẩn thờ thương nhớ... mãi không nguôi.

2)
Biển xanh, sóng lặng đẹp vô cùng
Ngập lặn, lướt mình thỏa thích tung
Thư thái ngửa mình trên sóng biếc
Nhẹ nhàng chân vẫy... thả lừng thừng.

3)
Không trẻ chưa già tuổi ngũ tuần
Giữa đường gãy gánh lạnh lùng xuân
Ai người cùng có niềm thương cảm?
Nương tựa bờ vai đến bạc đầu.

4)
Tiếc nuối chuỗi ngày cùng có anh
Ngọt bùi san sẻ phúc an lành
Hàn vi khốn khó tay cùng siết
Thuận lợi an nhàn bỗng vãng sanh.

Thưa các bạn.
Tuti xin vui mừng thông báo với các bạn rằng, những bài thực tập của các bạn trên đây đã THỰC SỰ LÀ MỘT BÀI THƠ ĐƯỜNG LUẬT, thể thất ngôn tứ tuyệt! (trừ bài 3 của Xuongrong câu cuối không hiệp vần).
Vâng, về mặt kỹ thật, các bạn cứ làm đúng như thế: giữ nghiêm luật bằng trắc (2 - 4 - 6), quy tắc "chữ thứ hai" và gieo vần, thì không ai còn bắt bẻ các bạn được nữa. Cũng có nghĩa là, nếu có ai đó làm thơ Đường luật mà không tuân thủ đúng các quy định này thì chắc chắn bài của họ bị lỗi kỹ thuật.
Tuti mời các bạn tham khảo:

Từ đầu canh một đến canh tư
Tôi thấy trăng mơ biến hóa như
Hương khói ở đâu ngoài xứ mộng
Cứ là mỗi phút mỗi nên thơ.
(Huyền ảo - Hàn Mặc Tử).

Khéo khéo đi đâu lũ ngẩn ngơ
Lại đây cho chị dạy làm thơ
Ong non ngứa nọc châm hoa rữa
Dê cỏn buồn sừng húc giậu thưa.
(Mắng trò hư - Hồ Xuân Hương).

Một đàn thằng hỏng đứng mà trông
Nó đỗ khoa này có sướng không
Trên ghế bà đầm ngoi đít vịt
Dưới sân ông cử ngỏng đầu rồng.
(Giễu người thi đỗ - Tú Xương).
...
Xin các bạn "trổ tài" làm một bài tứ tuyệt nữa, rồi chúng ta sẽ học tiếp.

XR xin trả bài :

Hướng dẫn tận tình thầy giáo năng
Thực hành chăm chỉ học trò hăng
Động viên khuyến khích càng hưng phấn
Sáng tác thơ Đường chẳng khó khăn.


Bồn bề ngày khó vắng dòng thơ
Yên ắng đêm về thả mộng mơ
Lãng đãng tâm hồn xao xuyến nhớ
Buâng khuâng lòng dạ nôn nao chờ.


Cà phê góc khuất bản tình buồn
Vị đắng nghẹn lời lệ cứ tuôn
Nơi cũ người xưa mờ ảo ảnh
Chốn đây kẻ ở nhạt môi son.

TK:

Diễn diễn đàn đàn chẳng chỉ chơi
Thơ thơ thẩn thẩn để đo đời
Người người ngợm ngợm không phân biệt
Thực thực hư hư chẳng tách rời

Bốn câu cũng được nửa bài rồi
Đích đến xem chừng sắp tới nơi
Những bước cuối cùng thường rất khó
Tự mình mình phải gắng lên thôi.

Xuongrong:

Hướng dẫn tận tình thầy giáo năng
Thực hành chăm chỉ học trò hăng
Động viên khuyến khích càng hưng phấn
Sáng tác thơ Đường chẳng khó khăn.

Bồn bề ngày khó vắng dòng thơ
Yên ắng đêm về thả mộng mơ
Lãng đãng tâm hồn xao xuyến nhớ
Buâng khuâng lòng dạ nôn nao chờ.

Cà phê góc khuất bản tình buồn
Vị đắng nghẹn lời lệ cứ tuôn
Nơi cũ người xưa mờ ảo ảnh
Chốn đây kẻ ở nhạt môi son.

Tâm Hoa:

Quanh co lối nhỏ lờ mờ sương
Đâu đó vườn ai thoang thoảng hương
Thu đến? Phải rồi thu đã đến!
Cội vàng lác đác rắc tơ vương.

ĐÔI LỜI TÂM SỰ:

Thưa các bạn.
Xét riêng về kỹ thuật làm thơ Đường luật "thất ngôn tứ tuyệt", các bạn đều đã đạt chuẩn, nên Tuti thấy yên tâm để tiếp tục bài học.
Tuy cái đích của chúng ta (học kỹ thuật làm thơ Đường luật thất ngôn bát cú) đã gần, nhưng chính "đoạn đường ngắn" còn lại để đến được cái đích đó lại khó khăn phức tạp hơn cả.
Tuti tự lãnh trách nhiệm giúp các bạn về mặt kỹ thuật. Nhưng nếu chỉ dừng lại ở mức độ kỹ thuật, Tuti cảm thấy... có lỗi với các bạn. Vì, một bài thơ, nhất là thể Đường luật thất ngôn bát cú, không chỉ có kỹ thuật mà được. Nó đòi hỏi phải có nghệ thuật. Mà nghệ thuật là vấn đề vô cùng lớn lao, vô cùng tinh tế, vô cùng nhạy cảm... Diễn giải cho các bạn về vấn đề này là vượt quá khả năng của Tuti. Nhưng Tuti có thể phân tích một phần nho nhỏ về nghệ thuật của thể thơ Đường luật thất ngôn tứ tuyệt, với hy vọng từ đó, các bạn có thể tự rút ra kết luận mà ứng dụng vào thể thơ Đường luật thất ngôn bát cú.
Thất ngôn tứ tuyệt là thể thơ ngắn: chỉ gói gọn trong 28 chữ (7 chữ x 4 câu) thôi.
Có người cho như vậy là... dễ.
"Dễ"! Vì... ngắn, ta chẳng phải tốn công viết nhiều chữ, càng nhiều chữ thì càng rắc rối.
Cũng có người cho như thế là khó.
"Khó"! Cũng vì ngắn. Ngắn thế, ít chữ thế thì dễ gì chuyển tải hết điều mình muốn nói trong bài thơ chứ?
Tuti cho rằng cả hai ý kiến trên đều đúng.
Nhưng thôi, dễ hay khó để các bạn tự rút ra kết luận.
Dưới đây là một vài điều Tuti... học lỏm được.
Cũng như một bài văn có 3 phần chính (mở bài, thân bài, kết luận), một bài thất ngôn tứ tuyệt cũng thế. Nhưng vì nó quá ngắn, nên người ta có một số cách riêng để thể hiện nó cho đầy đủ các phần trong một giới hạn tối thiểu (28 chữ).
Khi làm một bài thơ, bạn muốn thông qua câu chữ có vần-luật để chuyển tải đến người đọc, người nghe cái điều mình muốn giãi bày, vậy là bài thơ phải mang tính "tả" (kể chuyện).
Thông qua "câu chuyện" đó, bạn muốn người ta hiểu ý kiến của riêng bạn về vấn đề bạn vừa nêu, vậy là bài thơ lại mang tính "luận".
Nhưng chỉ "luận" thôi thì nó... khô như ngói, chẳng "thơ" tí nào. Vậy bạn phải "luận" thế nào cho người ta muốn (hoặc thích) đọc bài thơ của bạn. Vậy bài thơ phải mang tính "biểu cảm".
Vấn đề còn lại là, cái "biểu cảm" đó, bạn thể hiện như thế nào để người ta hiểu được, thì đó là... khả năng riêng của mỗi người.
Làm sao để một bài thơ 28 chữ vừa "tả", vừa "luận" lại phải biểu cảm?
Dưới đây là 1 trong nhiều cách thể hiện.
Ta lấy một thí dụ cụ thể:

Hoa mắt, ù tai, lại nhức đầu
Tê chân, mỏi gối, cả mình đau
Thuốc thang uống mãi mà không khỏi
...
Với 3 câu như thế này, các bạn cũng dễ dàng nhận thấy ngay là bài thơ mới chỉ "tả" thôi. Nào hoa mắt, ù tai, nhức đầu, tê chân, mỏi gối, đau khắp mình, uống thuốc không khỏi...
Và nếu chỉ thế thôi thì một đứa học sinh lớp 3 nó cũng viết được, cần gì phải là nhà thơ nào?
Nếu chỉ như thế này, người ta chẳng ngại ngần gì mà không kết luận: CHẲNG CÓ GÌ ĐỂ ĐỌC! Không phải sao?
Nhưng nếu ta có thêm câu 4:

Đã mấy hôm rồi, anh ở đâu?

thì vấn đề khác ngay.
À thì ra, với bao nhiêu cái "bệnh" trên kia, thực ra cô nàng chẳng đau ốm gì cả, mà chỉ là... tương tư thôi. Cô ấy đang nhớ người yêu! Nhớ đến phát ốm luôn.
Thế là từ 3 câu "không có gì để đọc", bây giờ người đọc lại phải... đọc lại ba câu đó cùng với câu thứ tư để... hiểu hết ý tứ của tác giả gửi gắm trong đó.
Một bài thơ mà bắt người đọc KHÔNG ĐƯỢC PHÉP ĐỌC LƯỚT QUA, thì bạn thành công rồi!
Ở đây Tuti xin mở ngoặc, rằng cũng với ý tứ đó, nhưng bạn viết theo cách là: "anh ơi, em nhớ anh lắm, nhớ anh vô cùng, nhớ đến hoa mắt, ù tai, nhức đầu v.v...", thì xin thưa với bạn rằng, thứ nhất, có ít nhất nửa tỉ người đã viết như thế (thế thì hoặc là bạn bắt chước, hoặc là bạn... (xin lỗi) ăn cắp thơ người khác, hoặc là thơ bạn rất nhàm chán vì viết cái điều cũ rích), thứ hai, bài như thế thì đâu có gì là của riêng bạn (vì nó giống với bài của... nửa tỉ người khác)? Vậy bạn có thấy chán không?
Ta rút ra kết luận: vấn đề cũ, nhưng ta có cách thể hiện khác lạ, thế là nó lại thành mới, và như thế nó là của riêng ta. Bạn thấy thích không?
Cách thể hiện như ví dụ trên, Tuti gọi là "đánh lừa" (3 câu trên) và "gây sốc" (câu 4).
Nếu bạn không thích các chữ trên thì cứ việc chọn chữ khác.
Đây chỉ là một trong nhiều cách thể hiện một bài tứ tuyệt, nhưng cách này Tuti nhận thấy có nhiều người áp dụng hơn cả, nhất là TK! Một ví dụ:

Nắng sớm vàng tươi đẹp lạ lùng
Con chim nhảy nhót hót lung tung
Đang mê mải hót, chim ngừng bặt
Thấy lão Tê Ka tưởng lão khùng.

Đấy, 3 câu trên "chẳng có gì để đọc" (đánh lừa), nhưng câu 4, làm sao con chim có thể "tưởng" TK khùng được? Chẳng qua chim đang hót mà thấy người thì nó im thôi. Nhưng chính cái "im" đó lại nảy ra một ý thơ, mà chỉ có "người trong cuộc" mới cảm nhận được. Cái tiếng "khùng" ấy là của TK, nhưng "gã" ấy gán cho con chim, và thế là bài thơ chỉ của riêng TK mà thôi. Các bạn thấy rõ điều đó chưa? Có "sốc" không?

Từ những nhận định như trên, ta trở lại với bài tập của Tâm Hoa:

Hoa mắt, ù tai, lại nhức đầu
Tê chân, mỏi gối, cả mình đau
Cảm xoàng, hay tại thương thương nhớ?
Người ấy bao hôm chưa gặp nhau.

Bài của bạn cũng hay, ý tốt, nhưng bạn chỉ "đánh lừa" có 2 câu thôi, câu 3 bạn làm... lộ "bí mật" nên câu 4 không sốc, vì thế mà nó kém hấp dẫn đi một chút.

Bây giờ lấy ví dụ từ bài của Xuongrong:

Biển xanh, sóng lặng đẹp vô cùng
Ngập lặn, lướt mình thỏa thích tung
Thư thái ngửa mình trên sóng biếc
Nhẹ nhàng chân vẫy... thả lừng thừng.

Rõ ràng cả 4 câu bạn chỉ "tả", không hề có "luận" nên tính "biểu cảm" rất yếu. Và vì thế bài thơ không hấp dẫn.
Giả sử câu 4 được sửa lại thành:

Anh đang đi dạo, tại sao dừng?

thì mặc dù câu này chưa "đắt" lắm, nhưng cũng khiến cho bài thơ có "hồn" hơn. Này nhé, một cô gái trẻ mặc áo tắm 2 mảnh vô cùng gợi cảm đang "đùa giỡn" với sóng biển xanh, thỉnh thoảng cô lại nằm ngửa trên mặt nước để "phô" những đường cong tuyệt mỹ. Ấy nhưng không phải cô "vô tư" đâu, thực ra cô đang cố ý "khoe mình" với anh chàng đang đi dạo trên bờ đấy. Bằng chứng là dù ngụp lặn dưới nước nhưng mắt cô vẫn dõi lên bờ đấy thôi, chứ không thì làm sao cô biết anh chàng đang đi dạo kia... dừng lại ngắm cô?

Các bạn thân mến.
Ở đây Tuti không có ý chê hay khen thơ của ai cả, mà chỉ phân tích và minh họa để các bạn cảm nhận được phần nào nghệ thuật thơ Đường luật thôi.
Hy vọng các bạn sẽ mang chút cảm nhận này sang bài học mới vào ngày mai.

Tâm Hoa đã viết:

Vậy bây giờ học nội dung tiếp theo là gì hả thầy?

Ngày mai chúng ta sẽ học tiếp thôi mà. Bạn yên tâm.

TK xin phép được nói thêm một tý cho rõ. Một bài thơ Đường luật, hay nói chung, một bài thơ ngắn, thường chỉ nhằm nói lên một điều, một ý nhỏ nào đó.

Tất cả mọi tiểu xảo, kỹ năng, kỹ thuật, nghệ thuật, ngoài việc hiển nhiên phải tuân theo đúng luật lệ, còn phải làm sao nói lên được cái ý nhỏ này. Mỗi chữ, mỗi câu, mỗi dòng của bài thơ đều phải tập trung vào cái mục tiêu duy nhất đó. Bằng mọi cách, phải thu hút, hấp dẫn, chiếm lĩnh được trí tuệ, tình cảm của người đọc, rồi dẫn dắt họ tới cái mục tiêu mà khi làm thơ mình đã đề ra. Sao cho, sau khi đọc xong, người đọc cảm thông với người viết, hiểu rõ ý người viết, tâm phục khẩu phục cái lý cái tình của người viết thể hiện trong bài thơ.

Có rất nhiều cách thức khác nhau và dù có na ná như nhau thì cái bẫy thơ của người này luôn luôn khác với người kia. Kẻ nói thẳng, người bóng gió, kẻ nói vòng vo, người nói cộc lốc, kẻ bóng bẩy, hoa mỹ, người rõ ràng, chính xác... thế nào cũng được, miễn sao đạt mục đích.

Chúng ta hãy cố gắng, trong mỗi bài thơ, thử nghiệm, tìm ra những cách thức nho nhỏ như thế, tích tiểu thành đại, dần dần sẽ tạo ra cái gọi là phong cách thơ của chính mình.

Tóm lại, tất cả vì chủ đề mục tiêu của bài thơ!

xuongrong đã viết:

Eo ôi, được hai thầy phân tích kỹ càng, minh họa cụ thể làm XR " sáng mắt sáng lòng". Hy vọng có hai thầy hướng dẫn tận tình, học trò chắc sẽ không phụ lòng hai thầy.

Làm sao mà bạn lại... eo ôi thế?

Xương Rồng nộp bài ở đây là sai, tôi đã chuyển sang chủ đề đang học:

HỌC LÀM THƠ ĐƯỜNG LUẬT (dành cho các bạn có nhu cầu).

Tuti đã viết:

doiuyenuong đã viết:

1.

Vắng mặt lâu ngày chẳng có thơ
Hôm nay, vào lại lặng như tờ
Sao mà buồn thế này... các bạn? Phạm luật bằng - trắc.
Bởi vậy làm thầy cũng... cùng lơ. Phạm luật bằng - trắc.

2.
Thưa thầy em đã nộp bài rồi
Chấm điểm đi mà đừng ngó thôi
Vắng mặt... tội trò xin cứ xử
Đưa tay... chịu phạt chớ dùng roi. Bài này đúng kỹ thuật, Tuti họa ở dưới.

.......hì hì...mọi người đâu hết rùi ...để tui có một mình ở lớp vậy kà ?

Mọi người lên lớp hết rồi:
https://nhatchimai.forum-viet.com/forum-f96/topic-t2394.htm#11728,
chỉ mình bạn còn học lại lớp cũ thôi.

Trò chịu học là đã tốt rồi
Làm thầy chỉ ước thế mà thôi.
Phạt trò là phạt bằng TÂM chứ
Chỉ những thầy tồi mới mượn roi!

Người thương chấm điểm vận xong rồi
Còn họa một bài thơ đấy thôi
Tuyệt tác TÂM thư thầy tặng tớ ?
Lớn lao Nhân nghĩa quí hơn roi

...hì hì...mời thầy dùng Trà...hic không có trà.... cô ca cô la nhé !