Giải thế cờ biển Đông - Ngăn chặn mộng bá quyền

Giải thế cờ biển Đông

Thứ Sáu, 22/07/2011 09:59

Biển Đông dậy sóng bởi những hành động gây hấn của Trung Quốc nhưng nước này né tránh hầu hết các giải pháp giải quyết căng thẳng nhằm tạo thế “cá lớn nuốt cá bé”. Dù vậy, Trung Quốc không dễ thực hiện tham vọng độc bá

Biển Đông là một trong những vấn đề ngoại giao nhạy cảm nhất giữa Trung Quốc và Mỹ. Mỹ nhất quán theo đuổi lập trường đa diện: Đòi hỏi tôn trọng quyền tự do qua lại trên biển, chống lại độc bá biển Đông nhưng tuyên bố không đứng về bên nào trong cuộc tranh chấp.

Mỹ - Trung: Cứng và mềm

Từ tháng 7-2010, khi căng thẳng giữa các bên tuyên bố chủ quyền ở vùng biển này gia tăng, Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton đã có sự “vận động” để xây dựng mối liên kết với một số quốc gia Đông Nam Á để đưa ra tuyên bố phản đối Trung Quốc.

Tại một hội nghị khu vực ở Việt Nam, ngoại trưởng Mỹ đã thẳng thừng tuyên bố Mỹ có “lợi ích quốc gia” tại biển Đông và cho rằng Trung Quốc cũng như các nước khác nên tôn trọng thỏa thuận năm 2002, bảo đảm việc giải quyết tranh chấp chủ quyền “bằng các biện pháp hòa bình”.

Phía Trung Quốc thực sự bất ngờ khi Mỹ can dự vào biển Đông và ngày càng tỏ ra quyết liệt trong vấn đề này. Điều đó xuất phát từ việc một hoặc nhiều quan chức Trung Quốc đã gắn mác để biển Đông là một “lợi ích cốt lõi” của Trung Quốc.

Một khía cạnh khác cũng khiến Mỹ lo ngại: Sự phát triển của Trung Quốc hiện nay chắc chắn tiếp tục là một mối đe dọa địa - chính trị đối với Nhật Bản và Hàn Quốc - những đồng minh quan trọng của Mỹ ở khu vực Đông Á.
Tuyên bố cứng rắn của Mỹ thực chất là một phần phản ứng lời kêu gọi của các quốc gia Đông Nam Á về vai trò mạnh mẽ hơn của Mỹ trong khu vực để cân bằng với Trung Quốc.

Tuy nhiên, sự căng thẳng giữa Bắc Kinh và Washington sau đó lại làm dấy lên lo lắng rằng một cường quốc hải quân hiện thời và một Trung Quốc đang trỗi dậy có thể đi vào một cuộc xung đột ở nước láng giềng của họ.
Quan hệ Mỹ - Trung càng nóng hơn khi hai nước tiến hành công kích lẫn nhau trên các diễn đàn ngoại giao. Từ đầu năm 2011, phía Mỹ đã bắt đầu nói nhiều đến vai trò của Trung Quốc hơn.

Trước những động thái “vũ lực” của Trung Quốc ở biển Đông, Mỹ nhắc nhở Trung Quốc đã là cường quốc thì cần phải hành xử cho đàng hoàng, rằng vấn đề biển Đông cần phải được giải quyết trên tinh thần đàm phán chứ không phải bằng “dọa nạt”, rằng Mỹ cực lực phản đối sử dụng vũ lực hoặc đe dọa vũ lực tại biển Đông…

Trước những động thái của Mỹ, Trung Quốc đã phản ứng gay gắt, thậm chí “đe dọa” rằng Mỹ đừng có mà lấy lý này cớ nọ “can thiệp nội bộ” Đông Nam Á, cũng như đừng dựng đứng chuyện Trung Quốc muốn thao túng biển Đông để kích động, gây chia rẽ tình đoàn kết các nước láng giềng.

Gần đây nhất, ngày 22-6, Trung Quốc đã lên tiếng kêu gọi Mỹ nên tránh xa những tranh chấp ở biển Đông, đồng thời tuyên bố sự can dự của Mỹ trong vấn đề này chỉ càng làm cho tình hình trở nên phức tạp và tồi tệ hơn.
Việc Mỹ đưa hải quân tới tham gia cuộc tập trận chung với một số nước châu Á cũng đã khiến Trung Quốc không hài lòng. Nhiều hoạt động quân sự gần đây của Trung Quốc ở biển Đông cũng nhằm hướng đến việc “nhắc nhở” các nước rằng Trung Quốc sẽ mạnh mẽ bảo vệ lợi ích của mình ở đây.

Đồng thuận trong ASEAN

Trước căng thẳng có dấu hiệu leo thang tại biển Đông, Trung Quốc đã khiến các nước ASEAN lo ngại. Tuy nhiên, một sự đồng thuận của ASEAN trong vấn đề biển Đông vào thời điểm này lại dường như chưa có.

Hiện nay, phía Mỹ đã bắt đầu có những động thái làm giảm sự căng thẳng trong quan hệ Mỹ - Trung về biển Đông qua các cuộc đối thoại quân sự và những chuyến viếng thăm của giới chức quân sự hai nước. Tuy nhiên, Mỹ sẽ vẫn duy trì sự hiện diện ở biển Đông như khẳng định của Đô đốc Mike Mullen, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Mỹ, trong chuyến viếng thăm Trung Quốc hôm 10-7.

Vì thực tế, trong ASEAN có một số quốc gia không liên quan lợi ích trực tiếp đến khu vực biển Đông. Bên cạnh đó, việc tiếp cận riêng rẽ về góc nhìn, dẫn đến riêng lẻ về phương thức hành động cũng khiến các nước ASEAN thiếu tiếng nói chung đủ mạnh.

Trường hợp Chính phủ Philippines chọn cho mình lối đi riêng năm 2004, ký một thỏa thuận với Trung Quốc về khảo sát địa chấn chung ở khu vực quần đảo Trường Sa đang tranh chấp cũng là một điển hình.

Và ngay trong bản thân giữa các nước ASEAN với nhau vẫn tồn tại mâu thuẫn trong hồ sơ tranh chấp chủ quyền.
Vấn đề trở nên cốt lõi của ASEAN và cơ chế hoạt động của tổ chức này là sự khác biệt giữa chủ quyền quốc gia và tính “ASEAN hóa” trong quá trình hình thành các quyết định dẫn đến một khác biệt trong việc thống nhất lập trường chung trong các vấn đề quan trọng, cụ thể là vấn đề biển Đông.

Từ góc nhìn đó, đối với vấn đề biển Đông, các nước ASEAN cần có sự liên kết trên cơ sở bảo đảm lợi ích tối thiểu cho tất cả các thành viên thông qua tiêu chí loại trừ việc sử dụng vũ lực để giải quyết vấn đề tranh chấp trên toàn bộ biển Đông.

Năm 2002, Trung Quốc và các nước ASEAN đã ký Tuyên bố chung về ứng xử của các bên ở biển Đông (DOC). Tuy nhiên, qua những diễn biến bất ổn ở vùng biển này thời gian qua, các bên đều mong muốn có một văn bản ràng buộc hơn giữa Trung Quốc và các nước ASEAN.

Cuộc họp các quan chức cấp cao (SOM) ASEAN - Trung Quốc ở Bali - Indonesia ngày 19-7 đã thông qua trên nguyên tắc dự thảo Quy tắc hướng dẫn thực hiện DOC để đệ trình Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN - Trung Quốc. Các nước tham gia cuộc họp đánh giá đây là một kết quả có ý nghĩa vì mục tiêu thúc đẩy thực hiện hiệu quả DOC.

Trong mối tương quan hiện tại, nhiều nước ASEAN vẫn mong muốn có sự hiện diện của Mỹ để làm đối trọng với Trung Quốc. Điều này khiến Trung Quốc khó chịu và tiếp tục gia tăng “ảnh hưởng”.

Kỳ tới: Ngăn chặn mộng bá quyền

TS TRẦN NAM TIẾN (Khoa Quan hệ Quốc tế - Trường ĐH KHXH-NV TPHCM)

Ngăn chặn mộng bá quyền

Thứ Sáu, 22/07/2011 22:44

Nếu ASEAN tạo được sức mạnh tổng hợp nội khối, cộng với sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế, Trung Quốc chắc chắn sẽ không thể “muốn làm gì thì làm” ở biển Đông

Trong bối cảnh căng thẳng hiện nay ở biển Đông, các nước lớn, đặc biệt là Mỹ, sẽ “can dự” nhiều hơn vào vùng biển này trên cơ sở ngăn chặn quá trình mở rộng bá quyền trên biển của Trung Quốc. Các nước ASEAN đẩy mạnh liên kết nhằm đối phó “ảnh hưởng” từ phía Trung Quốc đang ngày càng tăng.

Thách thức và cơ hội cho ASEAN

Có thể nói, giải quyết tốt vấn đề biển Đông vừa là thách thức vừa là thời cơ để các quốc gia ASEAN xây dựng khối đoàn kết, nâng cao tinh thần đồng thuận, tạo tiền đề cho việc xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2015. Về phần mình, Việt Nam tuyên bố: “Ủng hộ các nỗ lực tăng cường xây dựng lòng tin và hợp tác, vì hòa bình, ổn định, an ninh và an toàn hàng hải ở biển Đông; phát huy hơn nữa những công cụ và cơ chế khu vực hiện có như Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác (TAC), Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở biển Đông (DOC), Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), các cam kết trong Kế hoạch hành động ASEAN - Trung Quốc được thông qua tháng 10-2010 về tôn trọng, thực hiện đầy đủ và hiệu quả DOC và sớm họp lại Hội nghị Quan chức ASEAN - Trung Quốc về thực hiện DOC”.

Trong khi đó, thời gian qua, dù âm mưu bá quyền trên biển của Trung Quốc đã hiện rõ nhưng Trung Quốc không thừa nhận điều đó. Các nước trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương đều chỉ trích mạnh mẽ hành động của Trung Quốc là đi ngược lại những cam kết mà họ đã ký và xem thường luật pháp quốc tế. Chúng ta phải tranh thủ sự ủng hộ này của các nước trong khu vực và thế giới; mạnh dạn đột phá để tạo ra thế trận liên kết chặt chẽ, nhất là với các nước trong khu vực Đông Nam Á, để ngăn chặn mưu đồ “biến biển Đông thành ao nhà” của Trung Quốc.

Coi trọng các diễn đàn đa phương

Thứ nhất, nội bộ ASEAN cần xây dựng thành một khối thống nhất để có tiếng nói chung mạnh mẽ đối với Trung Quốc. Trong thời gian qua, sự leo thang gây hấn của Trung Quốc ở biển Đông đã thúc đẩy các nước ASEAN xích lại gần nhau trong vấn đề đa phương hóa và phần nào đã buộc Trung Quốc phải xem xét, điều chỉnh lại hành động của mình. Do đó, một trong những điều kiện quan trọng để chống lại chủ trương “chia để trị” của Trung Quốc thông qua đàm phán song phương, các nước ASEAN cần có những hành động phối hợp thường xuyên trong khối, nhất là giữa các nước có liên quan; thống nhất vì lợi ích của nhau, cùng ra sức xây dựng lòng tin và sự đoàn kết.

Thứ hai, để đối phó với âm mưu xem vấn đề biển Đông như vấn đề “nội bộ” của Trung Quốc và các nước, Việt Nam cũng như ASEAN cần công khai những diễn biến ra cộng đồng quốc tế. Thời gian qua, việc công khai các vấn đề liên quan đến tình hình tranh chấp trên biển Đông cho thấy cách làm đó đã có lợi cho Việt Nam, đặc biệt là vụ tàu Bình Minh 02 và tàu Viking II bị tàu hải giám Trung Quốc cắt cáp, gây hấn. Qua đó, Việt Nam và ASEAN tranh thủ được sự đồng tình, thông cảm của nhân dân trong và ngoài khu vực cũng như dư luận quốc tế. Đây được xem là một ưu thế lớn của Việt Nam và ASEAN. Vì vậy, cần mạnh dạn trong việc quốc tế hóa vấn đề biển Đông bằng nhiều con đường, trong đó hết sức coi trọng diễn đàn Liên Hiệp Quốc.
Thứ ba, các nước ASEAN phải tăng cường mở những diễn đàn đối thoại đa phương với Trung Quốc về vấn đề biển Đông, trong đó có sự tham gia của đại diện các nước lớn. Hiện nay, lập trường của Trung Quốc vẫn luôn muốn buộc các quốc gia khác phải đối thoại song phương để họ có thể dùng sức mạnh uy hiếp các quốc gia khác trên bàn đàm phán. Thế nên, nếu không có sự thống nhất thì ASEAN sẽ dễ sa vào bẫy.
Trước mắt, thông qua các diễn đàn đối thoại đa phương, ASEAN buộc Trung Quốc thực thi nghiêm túc và đầy đủ DOC đã ký năm 2002, cùng các nội dung hướng dẫn thực thi DOC vừa được thông qua tại cuộc họp SOM ASEAN - Trung Quốc ở Bali, Indonesia. Đó là cơ sở để giải quyết những xung đột hiện nay trên biển Đông. Do đó, ASEAN trong thời điểm này cần phải đoàn kết cao độ để tạo thành sức mạnh tổng lực nhằm gây sức ép với Trung Quốc. Nếu ASEAN làm được điều này, cộng với sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế, Trung Quốc chắc chắn sẽ không thể “muốn làm gì thì làm” ở biển Đông.

Ấn Độ và Nga cũng vào cuộc

Ấn Độ hiện nay cũng rất phụ thuộc vào các tuyến mậu dịch hàng hải của thế giới. Trong chiến lược phát triển hiện nay, Trung Quốc sẽ phải tăng cường khả năng độc lập và sức mạnh hải quân, đặc biệt tại Ấn Độ Dương. Chiến lược hải quân của Trung Quốc trong tương lai (chiến lược “Chuỗi ngọc trai”) sẽ bành trướng hải quân ra Ấn Độ Dương để bao vây Ấn Độ. Để thực hiện chiến lược này, Trung Quốc sẽ phải khống chế biển Đông - điểm nút quan trọng cho “Chuỗi ngọc trai”.

Trước tình hình đó, trong thời gian tới, Ấn Độ chắc chắn sẽ “can dự” nhiều hơn đến vấn đề biển Đông theo xu hướng ủng hộ các quốc gia trong khu vực trong việc tìm kiếm một giải pháp hòa bình.

Về phía Nga, ý thức được những mối đe dọa bao vây và chống bao vây từ trong lục địa Á - Âu đến các vùng ven biển thuộc châu Âu và châu Á, Nga đã tái triển khai chiến lược quân sự ven biển lục địa Á - Âu và châu Phi. Điều này giải thích việc Nga quyết định mở các căn cứ hải quân tại Syria, Libya và Yemen. Trong đó, biển Đông cũng nằm trong chiến lược của Nga. Hiện nay, Nga đang xúc tiến mạnh mẽ quan hệ với Việt Nam - nước có vị trí quan trọng ở biển Đông.

TS TRẦN NAM TIẾN (Khoa Quan hệ Quốc tế - Trường ĐH KHXH-NV TPHCM)