Lục Vân Tiên và niềm tin giữa người và người

Câu chuyện thứ ba: Lục Vân Tiên và niềm tin giữa người và người

Ở Trung Quốc người ta kể về câu chuyện của bà Trần Hiền Muội lang thang trong khu Ngũ Kim Thành nhặt rác thì tình cờ bắt gặp một bé gái bị đụng xe, nằm thoi thóp trước ánh mắt thờ ơ của nhiều khách qua đường. Cứu đứa bé, bà trở thành nữ anh hùng bất đắc dĩ. Nhiều blogger ví bà như tấm gương thời đại để mọi người khác nhìn vào, lại đưa hình ảnh của những người khác như hình ảnh sống động của hiện tượng đạo đức suy thoái của con người với con người, tàn nhẫn và máu lạnh.

Ở Việt Nam báo chí kể chuyện về những chàng "hiệp sĩ đường phố" bao lần đứng ra bảo vệ an ninh phố phường, chống lại tội ác- từ bọn "đá xế" đến những tên cướp máu lạnh, sẵn sàng dùng hung khí sát hại người ngăn cản để tẩu thoát. Sau khi bắt cướp, nhiều "hiệp sĩ" bị giới giang hồ hăm dọa, thậm chí mai phục để vì dám nhúng mũi đến công việc làm ăn, có anh còn bị chúng đánh gãy vai và vỡ hộp sọ.

Hannah Arendt -nữ học giả gốc Do Thái- nổi tiếng với luận điểm "sự tầm thường của cái ác" cho rằng ngay cả những tên tội phạm khát máu nhất cũng không phải có một tâm lý bệnh hoạn bất thường so với mọi người xung quanh, mà ngược lại: chúng là và cũng từng là chúng ta. Cái ác được hình thành không phải từ những gì xa xôi, nó đời thường và xuất hiện trong mỗi tình huống gần như đơn giản nhất. Một cú hích xe để tới sở làm nhanh hơn, một câu chửi thề trong vòng người chen chút, một chút thờ ơ khi nhìn gã lưu manh lộng hành. Cái gốc của tội lỗi đó chính là điều mà đáng ra phải lên án, phải đấu tranh tiêu trừ được mọi người xem là lẽ thường, và tự nhiên tham gia vào quá trình dung dưỡng nó.

Phi đạo đức không nhất thiết xuất phát từ hành vi đại ác mà nhiều khi chỉ là giây phút mềm lòng, ngại thời gian, ngại phiền phức mà im lặng trước những điều trái tai, gay mắt. Trách nhiệm đạo đức đối với bản thân, đối với cộng đồng và đối với những giá trị bình thường được xem là cao quý nhất rơi vào khoảng không. Tại môi trường đó, Lục Vân Tiên trở thành trở thành món hàng xa xỉ.

Một cộng đồng vô cảm, là một cộng động chết, vì chất xúc tác giữa tác mỗi tác nhân bị chai sạn, và đích đến chỉ là thỏa mãn lợi ích riêng của mỗi người, bất chấp cái xấu đang hoàng hành. Một xã hội vô cảm, là một xã hội trên đà diệt vong, vì lương tri và lẽ phải đang bị nhạo báng bởi những điều tầm thường của cái ác. Cứu bé Duyệt Duyệt, bà Muội nói: "Đây chỉ là một chuyện nhỏ, lúc đó tôi chỉ nghĩ tôi giúp đứa bé bị nạn, không nghĩ nhiều, cũng không có gì để nói nhiều đâu". Trả lời tại sao liều mạng với bọn tội phạm, một hiệp sĩ giản dị: "Tôi làm theo những gì tôi cho là đúng (..) Ra đường thấy cướp lộng hành thì không thể khoanh tay".

Khích lệ từ những con người mang dấu ấn cá nhân, liệu có thể hình dung về một môi trường sản sinh, nuôi dưỡng và bảo vệ tinh thần của một "Lục Vân Tiên" mang tính tập thể, lúc nào cũng "thấy chuyện bất bình chẳng tha". Niềm tin về một điều thiện, điều nghĩa phải bắt đầu từ một lựa chọn nói không với các xấu, cái ác, dù nó có tầm thường hay là nhỏ bé nhất.

...Niềm tin vào sự minh bạch và giải trình của cơ chế quản lý kinh tế-chính trị, niềm tin vào sự công minh của luật pháp hay niềm tin vào lý trí của mỗi người không chấp nhận biến mình thành công cụ của cái ác. Những niềm tin đang thành hình, đang tan rã, hay trong quá trình thử thách. Thể xác có thể ngã, nhà cửa có thể tan nát, vật chất có thể không còn, nhưng nếu niềm tin đứng vững, dân tộc sẽ không đầu hàng và tiếp tục bước về phía trước. Gốc lập mệnh của mỗi người, gốc liên kết của cộng đồng hay gốc sinh tồn và hòa bình của quốc gia phụ thuộc vào việc các thiết chế niềm tin này vững chắc tới đâu.

Trích bài Thiết chế của niềm tin
Tác giả: Nguyễn Chính Tâm

Bài đã được xuất bản trên Tuần VietNamNet