Vấn đề BÁO LÁ CẢI

Thời của báo 'lá cải'?

Tác giả: Kỳ Duyên

Bài đăng trên Tuần VietNamNet 02/06/2012 05:00 GMT+7

Rõ ràng, các nhà quản lý báo chí các cấp đều nhìn ra chân tướng vụ việc, vì sao báo "lá cải" nảy nở tràn lan. Nhưng các vị cũng đang đứng trước thách thức của chính mình. Của cái thời báo "lá cải" lên ngôi.

"Chính thống" và... "lá cải"

Thật buồn, chỉ còn khoảng hai chục ngày nữa, là đến dịp "giỗ chạp"- kỷ niệm Ngày Báo chí Việt Nam 21/6, thì bỗng nhiên trên các trang mạng liên tục đưa tin cuộc chiến căng thẳng và quyết liệt giữa một vài tờ báo, được gọi là "chính thống" với một tờ báo, bị gọi là "lá cải", xung quanh chủ đề "lá cải hóa" của tờ báo này.

Khiến cho bạn đọc của báo chí, vốn mệt mỏi và bội thực vì những chuyện tham nhũng, thất thoát, suy đồi đạo đức xã hội, có dịp được thay đổi... khẩu vị, "tọa sơn quan báo (hổ) đấu" (!)

Đương nhiên, tờ báo bị gọi là "lá cải" đâu có chịu thua. Nó cũng dẫn ra đủ nhân chứng, vật chứng của phóng viên bản báo kia, khẳng định cách hành nghề thô lỗ, và "lá cải hóa" của "đối thủ" theo kiểu: Chuột chù chê khỉ rằng hôi/ Khỉ lại trả lời cả họ mày... thơm!

Ở cái thời buổi kim tiền này, dường như chả ai có đủ tư cách đạo đức, lên mặt dạy đời, dạy khôn... cho ai. Nhất là với đồng nghiệp. Vì chắc gì những tờ báo tự cho mình là chuẩn mực- đã là tờ báo hay và hấp dẫn.

Hay nó lại nhạt hoét, chán phèo, vô cảm với xã hội, nhân dân và bẽ bàng vì chả "ma" nào ngó. Và cái sự lên mặt dạy đồng nghiệp, lại xuất phát từ cái tâm lý thường tình, như ai đó đã nói: Trâu buộc ghét trâu ăn!

Vì thế, mà cuộc chiến chưa biết ngã ngũ thế nào, nhưng tiếng cười chê thì rào rào, khiến lượng hit của hai phía hẳn tăng vọt. Thôi thì thế cũng tạm gọi là... thành công.

Khốn khổ cho bạn đọc bỗng nhiên được chứng kiến cảnh khẩu chiến, chỉ có thể ngân nga mấy câu ca dao thâm thúy: Khôn ngoan đối đáp người ngoài/ Gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau! Cùng một mẹ, thì đều mang... gien mẹ. Có gà nào đột biến tài năng đâu mà đòi "tao gáy hay hơn mày". Hay là khi cần gáy to, thức tỉnh xã hội, thì cái anh gà tự cho là gáy hay lại bị... tụt lưỡi gà?

Bình tâm suy nghĩ, thấy vỡ ra khối điều.

Đầu tiên, ngay khái niệm "chính thống" và "lá cải" đã hoàn toàn không chính xác. Các tờ báo được xuất bản theo quy định của pháp luật, của Luật Báo chí đương nhiên đều là báo chính thống, bởi có tờ nào dám...đẻ "chui" đâu?

Mà dùng "chính thống" để đối trọng lại với "lá cải" thì không ổn lắm về ngữ nghĩa, lại cũng không đúng về bản chất. Bởi ngay một tờ báo chính thống cũng có thể "lá cải hóa" cơ mà? Và phải xin nói thẳng, cái xu hướng "lá cải hóa" các báo chính thống không phải là chuyện dị biệt của một tờ báo. Nó có vẻ như thành một xu hướng S.O.S!

Hãy cứ thử vào bất kỳ tờ báo điện tử chính thống nào mà xem. Cột được đọc nhiều nhất, chiếm ưu thế nhất, đương nhiên toàn cướp, giết, hiếp; toàn sốc- sex- sến...

Nó giống như một loại độc dược, khốn thay, người đọc lại thích thú và mê mải nhấm nháp. Để từ đó, biến thành con bệnh tự phát từ lúc nào. Những tội phạm trẻ vị thành niên, những tội ác loạn luân quái đản, ghê rợn xuất hiện ngày càng nhiều, liệu có phải bắt nguồn từ những liều độc dược được sản xuất... hợp pháp này không?

Người bệnh cuả "lá cải", nhẹ thì nghiện xem, nghiện đọc. Nặng thì bước chân vào con đường phạm tội. Nhưng tờ báo thì tăng hít, và đương nhiên, kéo theo là tăng tiền bạc. Chợt nhớ tới phát ngôn cực "hot", cực kỳ ấn tượng của người mẫu Ngọc Trinh: "Yêu mà không có tiền thì cạp đất mà ăn à?".

Ấn tượng, vì người đẹp này không chỉ rất thành thật công khai thừa nhận lối sống "tiền là trên hết", mà sau phát ngôn gây sốc cho cả cộng đồng mạng, bị ném đá tơi bời, Ngọc Trinh vẫn luôn xuất hiện tại các buổi dạ tiệc hoặc trên báo chí. Mặt hoa da phấn, tươi cười, phớt tỉnh mọi lời dèm pha.


Cái phớt tỉnh của một người đẹp, suy nghĩ thực ra rất nông cạn, nhạt nhẽo, xuẩn ngốc, nhưng lại dám xé toạc tấm màn đạo đức giả, và biết thóp tâm lý số đông, bất kể con đường "lý tưởng kim tiền" mình đi theo, rồi sẽ hạnh phúc hay bất hạnh, sẽ được nâng niu yêu thương hay vắt chanh bỏ vỏ bẽ bàng.

Công bằng mà nói, các tờ báo ăn theo chân dài Ngọc Trinh, khai thác đến cạn kiệt người mẫu này, phải cảm ơn cô. Bởi nếu không có những vụ việc gây sốc, giật gân đó, thì báo chí bây giờ, kiếm lượng hit bằng cách nào? Với một đội ngũ đông đảo hơn 700 tờ báo luôn ở thế mưu sinh cạnh tranh khốc liệt.

Nào là "Không biết sex ban ngày là quá dại", "70 tuổi vẫn quần quật bán dâm", "Bố chồng van xin được giặt quần lót của con dâu".... Nào là "Cao Thái Sơn ham của lạ", "Cặp bồ một lúc nhiều người?", "Làm tình với trai lạ trong toilet?".

Nào là "Nóng bỏng cảnh giường chiếu của Kim Sun Ah", "Dìm hàng bạn gái vì bị từ chối tình yêu", "Mãi tạo dáng, vợ cũ Ashley Cole bị lộ áo lót", "Tôi cặp bồ với anh rể chồng để tìm cảm giác mạnh".

Chỉ cần nhìn các tít bài, đã thấy... hoa mắt, chóng mặt.

"Sự nhảm nhí được... cấp phép?"

Xin được trích câu nói của ông Đức Hiển (Tổng Thư ký Tòa soạn Báo Pháp Luật T/p Hồ Chí Minh), vì nó quá đúng trong thực trạng quản lý báo chí hiện nay ở nước ta.

Báo "lá cải" không phải là giống gì mới mẻ.

Nó được "trồng" từ Vương quốc Anh. Đến nỗi quốc gia này được coi là quê hương của báo "lá cải". Nhưng có điều, nước Anh luôn phân biệt rạch ròi giữa báo lá cải và báo chính thống. Còn ông Marvin Kalb, Giám đốc Trung tâm Shorenstein về Báo chí, Chính trị và Vấn đề Công của Đại học Harvard từng định nghĩa: Báo "lá cải" là sự xuống ngôi của tin tức thời sự và sự lên ngôi của tin giải trí, sex và scandal.

Nhưng nếu có được tận mắt đọc các "ấn phẩm" của nhiều tờ báo Việt Nam, hẳn nước Anh phải nghiêng mình bái phục, vì sự lập lờ đánh lận con đen, kiểu "treo chính thống, bán... lá cải". Bởi có giấy phép xin ra đời một ấn phẩm của một tờ báo nào, lại dám nói rõ là chuyên khai thác các scandal, chuyên khai thác chuyện giường chiếu, bồ bịch tùm lum?

Hay toàn vì những tôn chỉ, mục đích phục vụ xã hội cao cả?

Liệu các cơ quan chức năng có thực sự kiểm soát được tình hình của hơn 700 tờ báo, ấn phẩm? Có thực sự kiểm soát được thực trạng các nhóm "đầu nậu" thao túng, quyết định việc tổ chức và điều hành nội dung của những "tòa soạn báo lá cải"?

Khốn khổ cho bạn đọc bỗng nhiên được chứng kiến cảnh khẩu chiến, chỉ có thể ngân nga mấy câu ca dao thâm thúy: Khôn ngoan đối đáp người ngoài/ Gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau!

Cùng một mẹ, thì đều mang... gien mẹ. Có gà nào đột biến tài năng đâu mà đòi "tao gáy hay hơn mày". Hay là khi cần gáy to, thức tỉnh xã hội, thì cái anh gà tự cho là gáy hay lại bị... tụt lưỡi gà?

Theo một nhà báo kiêm một bloger, thì các "đầu nậu" này có một quy ước ngầm với nhau: Tổng biên tập chỉ làm nhiệm vụ đối ngoại, xem lại những bài do phóng viên của tòa soạn viết. Những bài do "đầu nậu" tổ chức, cứ vô tư đăng miễn đừng phạm chính trị là được. Thế nên, "lá cải" cứ tha hồ trăm hoa đua nở, trăm báo đua tiếng...

Chùm khế ngọt của báo "lá cải" bây giờ, chả lẽ phải được chuyển về đất Việt?

Lại nhớ câu nói của người xưa: Giữ cho văn hóa còn, thì đất nước còn? Báo chí không chỉ là chính trị. Báo chí còn là văn hóa, là đạo lý nhân quần.

Và khi "lá cải" trở thành nguồn độc dược âm thầm, lặng lẽ, tung hoành dọc ngang nào biết trên đầu có ai, đủ sức góp phần băng hoại đạo đức văn hóa xã hội, cũng là lúc các nhà quản lý GD, quản lý báo chí lên tiếng nghiêm khắc.

Ông Đào Trọng Thi, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của QH chỉ ra đúng cái "tâm đen": Có những tòa soạn tưởng nghiêm túc nhưng vẫn có tin bài lá cải. Theo tôi, đa số là... cố ý. Tôi không tin tòa soạn cho đăng những bài đó là thực tâm chống cái xấu, mà chỉ chạy theo lợi nhuận, chiêu bài kia chỉ là ngụy biện.

Bà Đặng Thị Vân An, Phó Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Thông tin & Truyền thông) thì kiên quyết ở góc độ quản lý Nhà nước, một khi "lá cải" đã ... tràn lan: Nếu các ấn phẩm này vẫn tiếp tục cố tình vi phạm tôn chỉ, mục đích đã được cấp phép, chúng tôi sẽ kiến nghị Bộ TT&TT rút giấy phép hoạt động.

Còn ông Nguyễn Văn Khanh, Trưởng phòng Quản lý báo chí xuất bản (Sở TT&TT T/p. Hồ Chí Minh), hiểu rõ cái cung cách quản lý lỏng lẻo của các tòa báo. Nó cũng là cung cách quản lý báo chí ở tầm vĩ mô chăng: Ngay cả trụ sở đại diện chính của một số tờ báo cũng không nắm được hết các ấn phẩm phụ của mình.

Ông Nguyễn Bắc Son, Bộ trưởng TT & TT thừa nhận: Đây là khuyết điểm lớn nhất, kéo dài, trong đó trách nhiệm trước hết là cơ quan báo chí, cơ quan chủ quản báo chí và cũng phải nói đến sự thiếu kiên quyết của cơ quan quản lý Nhà nước về báo chí.

... Chúng ta không chấp nhận báo lá cải, hoặc nội dung lá cải. Mặc dù sự thật có một số báo vô tình hay hữu ý muốn "cải" một chút, để thu lợi ích trong ngắn hạn, thì họ không biết là đang đánh mất chính mình và phải trả giá trong dài hạn.

Rõ ràng, các nhà quản lý báo chí các cấp đều nhìn ra chân tướng vụ việc, vì sao báo "lá cải" nảy nở tràn lan. Có nguyên nhân từ cung cách quản lý cơ sở đến quản lý Nhà nước. Nhưng các vị cũng đang đứng trước thách thức của chính mình.

Của cái thời báo "lá cải" lên ngôi.

Làm báo câu khách không phải xuyên tạc sự thật

Bài đăng trên Vietnam+ 01/06/2012 | 10:54:00


Lời tòa soạn: Cuộc tranh luận giữa một số tờ báo về cách thức đưa tin cũng như những chuẩn mực đạo đức khi tiến hành tác nghiệp đã thu hút sự chú ý của dư luận trong vài ngày qua, đồng thời đặt ra vấn đề trách nhiệm của cơ quan quản lý trong sự phát triển sôi động của các loại hình báo chí như hiện nay.

Nhân dịp này, Vietnam+ xin đăng lại bài viết của tờ báo uy tín và nghiêm túc hàng đầu nước Anh, The Guardian, về một trong những chủ để gây tranh cãi nhất của báo chí nước Anh nói riêng và thế giới nói chung. Bài viết ra đời trong thời điểm tờ báo tạm gọi là "lá cải" hàng đầu nước Anh, News of the World (NoW), phải đóng cửa vì vi phạm những quy tắc đạo đức nghề nghiệp nghiêm trọng trong vụ bê bối nghe lén làm chấn động truyền thông thế giới tháng 7/2011.

Báo khổ nhỏ ở Anh có truyền thống rất lâu đời, tận từ thế kỷ 19 và đạt tới đỉnh cao vào những năm 1950. Mặc dù thường đưa các tin tức giật gân câu khách, nghiệp vụ làm báo của phóng viên những tờ báo đó không hề kém. Họ đã không ít lần là người đầu tiên nêu ra các câu chuyện chấn động.

Một ví dụ rõ ràng là loạt bài điều tra về vụ bê bối cá cược của đội tuyển cricket quốc gia Pakistan, giúp NoW nhận giải phóng sự điều tra trong năm của báo chí Anh 2010.

David Wooding, biên tập viên của NoW, là một trong những người bảo vệ tờ báo nhiệt thành nhất. Giống như nhiều người đã lên tiếng bày tỏ sự thông cảm với tờ báo mấy ngày qua, Wooding nhìn xa hơn những câu chuyện lộ hàng, da thịt phụ nữ và tin đồn về các ngôi sao, để chỉ ra những sáng kiến báo chí đích thực xuất phát từ báo khổ nhỏ.

Lời biện hộ nổi tiếng nhất cho các tin tức câu khách có lẽ là tuyên bố của biên tập viên tờ Daily Mirror, Sylvester Bolam, hồi năm 1949. “Làm báo câu khách không phải là xuyên tạc sự thật,” Bolam viết. “Đó là việc trình bày các sự kiện một cách sống động và kịch tính để tạo ra ảnh hưởng mạnh mẽ lên người đọc. Đó là những dòng tít lớn, lối viết sinh động, đơn giản và quen thuộc với đời sống thường nhật”.

Vào lúc Bolam công bố công thức báo khổ nhỏ đó, The People đang là tờ báo giật gân thống trị ở Anh, cũng là tờ báo mở đầu cho trào lưu báo chí điều tra và những chiến dịch dài hơi, được các đối thủ khác học tập nhanh chóng. Một phóng viên của Sunday People khi đó, Duncan Webb, lập dị và đầy nhiệt huyết, được tạp chí Time nổi tiếng đạo mạo và nghiêm túc của Mỹ gọi là “phóng viên điều tra tội ác vĩ đại nhất thời chúng ta” vào năm 1955, sau khi Webb bóc trần đường dây mại dâm cao cấp hoạt động ngay tại quảng trường Soho, London.

Cuối những năm 1950, số phát hành của Sunday People, với khẩu hiệu “Trung thực, không sợ hãi và tự do” đã vượt con số 5 triệu. Đối thủ chính của họ, NoW, với khẩu hiệu “Tất cả những gì về cuộc sống con người” thì đang lâm nguy. Cuộc chạy đua phóng sự điều tra là vô cùng khốc liệt. Sau thời của Webb, đến lượt một bậc thầy khác của những cuộc điều tra giật gân, Laurie Manifold, người được coi là cha đẻ của báo chí về tội ác và những vụ bê bối.

Manifold là người đã hướng dẫn rất nhiều nhà báo nổi tiếng sau này làm việc ở NoW, Trevor Kempson, Mike Gabbert và Mazher Mahmood (người vào vai hoàng thân A-rập giả dạng trong vụ lừa nổi tiếng với cựu huấn luyện viên đội tuyển Anh Sven Goran-Eriksson). Manifold là người đầu tiên nghĩ ra và dám làm những vụ lập công ty ma, hoặc nhân vật ma, ghi âm bí mật và nhiều trò bịp bợm khác. Nhưng ông cũng yêu cầu các phóng viên tuân thủ pháp luật, không được đi đường tắt và sự trung thực tuyệt đối.

Với những nguyên tắc đó, Manifold đạt được hàng loạt thành công vang dội. Năm 1964, báo People tiết lộ một vụ bê bối cá cược bóng đá lớn kết thúc với việc một số cầu thủ phải vào tù. Nhưng đáng kể nhất có lẽ là vụ điều tra tham nhũng rộng khắp trong Sở cảnh sát trung tâm London dẫn tới việc 13 sĩ quan bị truy tố và 90 cảnh sát khác bị sa thải hoặc cho về hưu sớm.

Trong một cuộc điều tra khác của Manifold năm 1975, ông đã đưa ra ánh sáng một phòng thí nghiệm động vật tàn bạo giết chết những con chó bằng máy móc và hơi ngạt.

Tuy nhiên, People sau đó chuyển từ khuynh hướng điều tra sang chuyện tình dục và ngôi sao, khiến số phát hành của họ giảm nhanh chóng. Những kỹ năng và quan điểm của Manifold được NoW tiếp thu. Bắt đầu từ vụ điều tra bê bối khiến Bộ trưởng chiến tranh John Profumo phải từ chức năm 1963, NoW bắt đầu sử dụng các nhân vật giả danh một cách thường xuyên.

Trong những ngày tháng đó, thách thức lớn nhất với biên tập viên các tờ báo khổ nhỏ là cân bằng giữa các cuộc điều tra kỳ công nghiêm túc và những tin tức tình ái, lộ hàng cợt nhả, giữa mối bận tâm chính đáng của công chúng, và nhu cầu bán báo.

Khi tờ London Evening Standard đưa tin về việc NoW đóng cửa tuần trước (thời điểm tháng 7/2011 - PV), bức ảnh minh họa câu chuyện là một bìa báo tháng tháng 11/1953 với dòng tít lớn “Năm tuần làm thay đổi Sudan.” Đó là gương mặt hết sức nghiêm túc thể hiện triết lý cân bằng của những tờ báo khổ nhỏ.

Cùng lúc, một biên tập viên của Daily Mirror đã quát vào mặt phóng viên ảnh của mình một câu nổi tiếng trong làng báo Anh: “Cậu có bộ ngực nào để đi chung với cuộc biểu tình của ngành đường sắt không?” Sự cân bằng là như vậy./.

Chủ tịch tập đoàn News Corp Rupert Murdoch và ấn bản số đầu tiên
của tờ Sun năm 1959 (ảnh trái) và số đầu tiên của tờ The Sun on Sunday
năm 2012 (ảnh phải).

Theo Wikipedia, báo chí khổ nhỏ (“Tabloid journalism”) thường hướng đến các chủ đề như tội phạm, mê tín dị đoan, chuyện đời tư của các ngôi sao, sử dụng văn phong đơn giản, đăng nhiều ảnh lớn.

Ở Anh, báo khổ nhỏ thường được in với khổ 430x280mm, đồng thời được chia ra hai loại là “red top” (măngsét in trên nền đỏ) và “compact” (gần giống với các báo khổ lớn, với đề tài mở rộng hơn, đôi khi cả chính trị, tài chính).

Các báo “red top” nổi tiếng nhất ở Anh gồm có The Sun, Daily Star, Daily Sport, Daily Mirror, còn các báo “compact” gồm The Independent, Daily Mail, Daily Express, The Times, The Morning Star, The Scotmans.

Hải Minh (Guardian/Vietnam+)