TẬP LÀM THƠ HAIKU

Haiku là thể thơ rất độc đáo của Nhật Bản. Cả bài chỉ có vài chữ thôi nhưng nó có thể chuyển tải được hết ý của tác giả. Nghĩa là nó cực kỳ cô đọng.

Tuti vừa tập làm mấy bài:

NGOẠI TÌNH

Chủ nhật vắng em
Vui buồn biết chia sẻ cùng ai?
À anh đã có Nhất Chi Mai.

EM KHÓC

Anh lỡ lời
Em dỗi
Thành phố ngập trong mưa.

HỎI ĐƯỜNG

- Làm ơn cho hỏi
Đường ngắn nhất để tới Thiên đàng?
- Chui xuống đất.

HÀNH TRANG

Chuyến du hành sau chót
Đem theo được gì?
Tay trắng.

Mới tập làm nên chắc chưa hay, mong mọi người góp ý, xin cảm ơn.

Hiện tại là bakủ
Chừ Dôi vào bù khú: tứku
Cúc cù cu....cù cu....

Bình cũng muốn thử:
CÔ LIÊU:

Thành phố ngủ say
Hắt tiếng thở dài trăn trở
Mưa bụi rơi đầy.

tsuyoihmc đã viết:

Hiện tại là bakủ
Chừ Dôi vào bù khú: tứku
Cúc cù cu....cù cu....

Baku chẳng thấy chim gù
bốnku chẳng biết rủ cù ra sao
Tu hay Ti hãy mau mau
Xin cho mọi người biết làm sao về lại haiku

TK đã viết:

Nếu Tuti rảnh, xin viết một bài nói rõ thêm về thể thơ này, đặc biệt là cách làm và những đặc trưng chủ yếu của nó!

Vâng, đây là những gì Tuti biết về thơ Haiku.
(những chữ màu đỏ là nguyên văn trong tư liệu).

I/ Khoảnh khắc đốn ngộ của hai hồn thơ Á Đông (Trần Anh Phương, tạp chí "Kiến thức ngày nay"(*) số 488):

... (phần đầu tác giả viết về nhà thơ Giả Đảo (779 - 843) đời Đường - Tuti biên tập).

Thơ Haiku, một phần tài sản tinh thần trong kho tàng văn học Nhật Bản.
Thơ Haiku mang nhiều màu sắc huyền bí đầy sức quyến rũ kết tinh giá trị tinh thần của con người ở xứ sở Phù Tang.
Thuật ngữ Haiku đọc theo âm Hán là một bài cú hay hài cú, là một thể thơ phát triển mạnh mẽ dưới thời Êđô. Chân không là đặc trưng thi pháp thơ Haiku, cũng là một biểu hiện của mỹ học Thiền - Zen.
Thơ Haiku muốn dùng niềm câm lặng, âm thanh âm thầm nhất và ngôn ngữ kết tinh nhất để khơi dậy những cảm thức sâu xa trong lòng đọc (sic).
Thơ Haiku là "sự tinh giản tâm hồn", là sự nhường lời giữ ý (...) trao quyền năng tinh thần về trí tưởng tượng rất lớn cho người đọc.
Thơ Haiku gần với hội họa phương Đông với nguyên lý "Năng họa nhất chi phong hữu thanh" (chỉ cần một nhánh cỏ thôi đã đủ thấy cơn gió đi qua).

Bashô sinh ra trong một gia đình Samurai ở thị trấn Ueno xứ Iga ngày 15-11-1644. Tên thật của Bashô là Munefusa, mang họ Matsuo. 9 tuổi Bashô đã phải xa nhà, đến làm tiểu đồng cho con trai một đại lãnh chúa và tình bạn với cậu chủ Yoshitada gắn bó họ với nhau. Họ học văn nhiều hơn học võ vì thời ấy thái bình.
Lần đầu tiên lên núi Kyôa, trong rừng vắng, giữa đền chùa và mộ địa, Bashô cảm nghiệm lần đầu về nỗi vô thường (mujô) và niềm cô tịch (sabi), những cảm thức đó (...) thấm sâu vào mọi dòng chữ của Bashô:

Đất khách mười mùa sương
Về thăm quê ngoảnh lại
Êđô là cố hương.

Bài thơ Haiku của Bashô là viên ngọc ôm trong mình sự kết tinh vi diệu của nền văn hóa Nhật Bản.

II/ Thoáng Xuân trong thơ Bashô (Nguyễn Thánh Ngã, tạp chí "Kiến thức ngày nay" số 482):

...
Mặt trời trốn đâu mất ở phía sau cái lạnh vào mùa. Sương mù như chiếc áo khoác, phủ lên ruộng vườn một nàu trắng bàng hoàng của sớm mai. Tôi chợt nhớ đến mùa Xuân trong thơ Bashô:

Mùa Xuân đến rồi
Vô danh ngọn đồi ấy
Sáng nay khoác áo sương mù.

Quả thật, hơi Xuân đã chạm vào thiên nhiên, chạm vào niềm bất tri da diết, chạm vào hồn tôi chút tri ngộ lang thang. Lòng nao nao hồi vọng:

Ngày đầu Xuân
Sao mà tôi nhớ
Chiều Thu cô đơn.

Có phải có một chút Thu đã vượt qua đêm Đông đến tiềm hiện trong mùa Xuân? Chất Haiku trầm lặng đến suy tư đã khắc họa được hồn vía của giao cảm mùa. Chính vì thế mà trong cái chớm rét cũng chớm hiện một làn hương:

Cây hoa nào
Mà ta chưa biết
Gửi lại một làn hương.

Thật bất ngờ, trong khí tiết xung hàn của mùa Đông, Bashô đã cho chúng ta nhận ra sự đồng điệu của thiên nhiên và con người khi đạt tới cái tâm hư không và trong lặng. Ví như mùa Xuân kia là một phần bản thể của vũ trụ, xoay chuyển và hình thành:

Thế rồi từ từ
Mùa Xuân thành tựu
Với trăng và hoa mơ.

Và chúng ta hãy lắng nghe:

Tiếng chuông chùa tan
Hương hoa đào buổi tối
Như còn ngân vang.

Tôi kính cẩn cúi xuống trước những bài Haiku của Bashô, nghe một niềm tịch lặng dâng lên, gắn kết sự huyền nhiệm của tâm hồn bao la. Tâm hồn ấy chính là âm thanh lắng mọi âm thanh có công năng rũ bỏ ưu phiền trần tục:

Trên bình nguyên
Chim vân tước hót
Xa mọi ưu phiền.

Ôi! Tiếng vân tước vĩ đại mở ra một thiên nhiên tuyệt bút trong thơ Bashô.
...
Năm 37 tuổi, Bashô viết bài thơ về con quạ:

Trên tiều tụy cành
Bóng quạ
Rũ chiều Thu.

Bài thơ Haiku đơn sơ đến cực độ mà cũng sâu thẳm tột cùng. Bóng quạ giữa chiều Thu cô đơn vô biên ấy đã cuốn hút ta vào thế giới u huyền. Sự mênh mông cô tịch của hoàng hôn và cái bóng quạ đen nhỏ ấy đã đậu vào cái vĩnh cửu của vô thường!
...
Bashô mất tại Osaka ngày 12-10-1694, được chôn cất trong ngôi đền gần Vô danh am ở Otsu, nhìn xuống hồ Biwa mà thi sĩ hằng yêu mến:

Người chèo thuyền
Ống điếu ngậm trong miệng
Gió mùa Xuân lên.

Ôi! Ngọn gió mùa Xuân thổi xuyên qua mọi thời đại, thổi vào hồn tôi một thoáng ấm áp bâng khuâng trong thơ Xuân của người thi sĩ vĩ đại.
Còn đây:

Ta khóc
Mùa Xuân ra đi
Cùng với những người Omi.

Cảm giác than tiếc mùa Xuân ngự trị trên muôn loài, bài thơ lững lờ như con nước không một giọt thừa; ngôn ngoại hành tàng đi biền biệt cốt nói lên cảm thức thời gian, cảm thức tâm linh mà người sử dụng thiền quán có được.
Vậy đó, Bashô sống trong mối tương hòa thật sự với thiên nhiên. Và mùa Xuân biểu hiện trong thơ ông mãi mãi bất tận.

III/ Chủ tịch EU lãng mạn cùng Haiku (Trọng Kha, báo "Thanh niên" số ra ngày 25-3-2010):

Những vần thơ nhẹ nhàng và sâu lắng của ông Herman Van Rompuy đã mang lại một nét mới cho bức tranh chính trị của châu Âu và thế giới.
Trong một cuộc họp báo của EU hồi tháng 10-2009 tại Brussels (Bỉ), ông Van Rompuy - khi đó còn là Thủ tướng Bỉ - đã khiến mọi người có mặt trong khán phòng bất ngờ thú vị. Buổi họp báo nhằm công bố biểu trưng chung của ba nước sẽ thay nhau giữ cương vị chủ tịch luân phiên EU giai đoạn 2010 - 2011 là Tây Ban Nha, Bỉ và Hungari. Sau những phát biểu thường lệ về quyết tâm của ba nước xây sựng một EU phát triển vững mạnh, nhà lãnh đạo 63 tuổi đã cất giọng ngân nga tác phẩm mới của ông trong sự tán thưởng của Thủ tướng Tây Ban Nha Jose Luiz Rodriguez Zapatero và người đồng cấp Gordon Bajnai của Hungari:

Ba ngọn sóng
Tựa vào nhau lăn tăn về cảng
Đến nhà rồi.
(tạm dịch từ website Hermanvanrompuy.typepad.com).

Đây chỉ là một trong số hàng trăm bài haiku - thể thơ truyền thống lừng danh của Nhật Bản - do chủ tịch thường trực đầu tiên của EU sáng tác bằng tiếng Hà Lan và đăng trên trang cá nhân của ông.
...
"Chúng tôi rất tự hào rằng tân chủ tịch EU thích haiku", Reuters dẫn lời bà Kaoru Fujimoto, một quan chức của Hiệp hội haiku quốc tế, phát biểu tại Tokyo.
...
Van Rompuy đến với haiku vào đầu thập niên 2000 khi được một người bạn tặng vài quyển thơ haiku viết bằng tiếng Hà Lan, theo BBC. Những dòng thơ cô đọng, sâu lắng, đầy chất thiền lập tức mê hoặc ông và những bài thơ ký tên Herman Van Rompuy bắt đầu xuất hiện đều đặn trên các tờ báo Bỉ.
Một trong những bài thơ nổi tiếng của ngài chủ tịch là lời tự trào về cái đầu hói của mình:

Tóc nhẹ bay trong gió
Thời gian lặng trôi gió vẫn thổi
Buồn thay tóc không còn.

Một trong những tinh túy của haiku là khơi gợi cho người đọc cảm xúc trước thiên nhiên ngay trong một khoảnh khắc:

Bầy chim khoe giọng
Vút cao tiếng hót một chú chim non
Tên nó là gì ta nào biết.
...
Đối với ông, haiku đại diện cho "sự tối giản không thể nào đạt tới" trong cuộc sống và là "mặt đối lập của thế giới phức tạp và đầy cạnh tranh" (...).
BBC còn dẫn lời Peter, con cả của Van Rompuy nhận xét: "Những bài haiku của cha tôi mang lại tiếng cười sảng khoái cho cả nhà vào mỗi tối Chủ nhật". Anh nói gia đình thích nhất bài thơ mà chủ tịch EU dành tặng vợ (bà Geertrui):

Trong nhà
Chẳng có gì
Chỉ em là của anh.
...
Thi ca có giúp "Haiku Herman" thành công hay không thì cần phải có thời gian trả lời, nhưng ít nhất ông đã giúp người Bỉ biết đến thể thơ độc đáo này và hầu như chiếm trọn cảm tình của dân Nhật.

Những bài "tập làm thơ Haiku" và bài giới thiệu này, Tuti chỉ có ước ao nho nhỏ là góp phần làm phong phú thêm cho Nhất Chi Mai. Hy vọng!
-----------
(*) Tạp chí "Kiến thức ngày nay" trước là phụ trương của tạp chí "Văn" thuộc Hội Nhà văn TP.Hồ Chí Minh, nay thuộc Liên hiệp các hội Văn học Nghệ thuật Tp.Hồ Chí Minh.

Xin cảm ơn Tuti về 2 bài viết công phu và có giá trị!
(Thơ Haiku và Thiên Luật Đường của Thúc Sinh)

Chân tạo ra đường
Hồn tạo ra thơ
Em tạo ra yêu đương
Anh vẫn hằng mơ!